An t-seachdain seo, tha Institiud na Fiosaigs, Buidheann na Fiosaigs Plasma an seo aig Sabhal Mòr Ostaig, a’ cumail na co-labhairt bliadhnail aca, agus shaoil mi, mar chomharra air an tachartas, gun gabhainn an cothrom sgrìobhadh rud beag mu dheidhinn fiosaigs plasma, oir, tha plasma na chuspair ann an ACDD — tha dagaichean plasma gan cleachdadh le Raithdead agus le Sadb — ach ged a tha plasma na stait stutha as cumanta ann an nàdar, chan eil fios aig mòran daoine gu bheil an ceathramh stait fhiosaigeach seo idir ann.
Is cinnteach nach eil daoine nas eòlaich air plasma mar stait stutha air sàilleabh ’s nach eil e cumanta idir air uachdar na Talmhainn. Shìos an seo, aig na teothadan a bhios gnàthasach air an Talamh, is àbhaist dhuinn tachairt ris na trì staitean stutha as aithne dhuinn uile: gas, lionn, agus cruad (no teann-stuth mar a th’ aig Stòrlann air). Ged nach eil na trì staitean seo rim faicinn anns gach stuth a chithear air an Talamh, tha iad rim faicinn anns a’ mhoileciuil as cudromaich do bheatha: H2O. Tha sinn uile eòlach air uisge, deigh agus smùid (H2O mar ghas a’ fionnarachadh air ais gu lionn san adhar).
Ach ma tha sinn ag iarraidh plasma fhaicinn, feumaidh sinn a lorg ann an suidheachaidhean nas mì-àbhaisteach, aig gas aig teothadan àrda no gas le sruth dealain a’ ruith troimhe, no an dà rud ri chèile. Da-rìribh, tha plasma na stait stutha as cumanta san domhainn mhòir mar an stait stutha a gheibhear ann an rionnagan mar eisimpleir, ach air an Talamh, chan fhaicear plasma ach ann an corra shuidheachadh àraid, mar eisipleir, ann an dealanach no ann an sanasan nìon.
Tha fiosaigs plasma gu sònraichte cudromach gu saidheantairean rocaid air sàilleabh ’s gum fulaing longan-fànais buaidh phlasma craicte teth ann an ath-inntrigeadh dhan àile. Nuair a bhuaileas rudeigin ris an àile agus e a’ dol aig astar, dreag no long-fhànais can, thèid a theothachadh le suathadh an àile gu teothadan cho teth ri uachdar rionnaig. Ruigeadh an spàl-fànais, mar eisimpleir, teothad mu 1900 K (mu 1,600 C) aig ath-inntrigeadh, agus ruigeadh an capsail Apollo 11 teothad mu 3000 K (mu 2,700 C) aig ath-inntrigeadh. Agus ’s e sin ath-inntrigeadh fo smachd. Le ath-inntrigeadh peilearach (neo ballistic reentry), ath-inntrigeadh nas luaithe agus gun smachd, ath-inntrigeadh dreag mar eisimpleir, ruigte teothad fada na b’ àirde na sin.
Anns na teothadan seo, thèid na h-eileagtronan a shaoradh bho na h-atoman anns a’ ghas, a’ cruthachadh plasma a dh’fhaodadh a bhith cho teth ri uachdar na grèine. Gus tighinn tron inntrigeadh gu sàbhailte, feumaidh uachdar na luinge-fànais a bhith air a dhìon gus seasamh ri teothad a’ phlasma sin, rud nach eil idir soirbh. Gu dearbh, chainte gu bheil e a cheart cho doirbh, gu teicnigeach, long-fhànais fhaighinn air ais gu uachdar na Talmhainn gu sàbhailte ’s a bha e a cur suas ann an cuairt mun phlanaid anns a’ chiad dol-a-mach.
Bha mi a-riamh airson barrachd a chur suas air a’ bhlog seo a-mach air saidheans ACDD. Bha mi a’ feuchainn ri ACDD a’ sgrìobhadh ann an nòs ‘cruaidh’, anns an t-seagh gun robh mi a’ feuchainn ri laghan fiosaics agus bitheòlais a’ leantainn gu reusanta dlùth fhad ’s a bha mi a’ cur na sgeulachd ri chèile. Mar sin, rinn mi mòran rannsachaidh air an saidheans air cùl na sgeulachd, agus anns a’ bhlog, bu mhath leam an cothrom a ghabhail bruidhinn mu dheidhinn an t-saidheans seo ann am barrachd doimhneachd. Tha mi an dòchas gun robh seo inntinneach. Leig fios dhomh!
Air Cuan Dubh Drilseach 